Nowruz baýramy hakynda
Halkara Nowruz baýramy dürli ýurtlarda nähili bellenilýär.
Dürli ýurtlar Nawruzy, Pars Täze ýylyny nähili belleýärler
21-nji mart Halkara Nawruz güni hökmünde baharyň baýramy we adam bilen tebigatyň arasyndaky baglanyşykdyr. Bu ýerde bu gadymy dessury ýada salýan halklaryň meňzeşliklerine we aýratynlyklaryna seredýäris.
Her ýylyň mart aýynda dünýäniň dürli künjeklerinden 300 million adam ot ýakmakdan bökmek, halk aýdym-sazyny çalmak we goşgy okamak, öýleriniň her dýuýmyny arassalamak we öýde köp iýmit iýmek ýaly dabaralara gatnaşýar. Adatça Pars Täze ýyly diýlip atlandyrylýan Nowruz, baharyň we hasyllylygyň baýramy, şeýle hem hasraty we garaňkylygy ýeňip geçýär. Diňe Türkmenistanda däl, eýsem Eýranda, Azerbaýjanda, Owganystanda we Merkezi Aziýanyň ýurtlarynda, şeýle hem dünýädäki diasporalarynda bellenilýär.
Pars dilinde «täze gün» diýmegi aňladýan Newroz, pars senenamasynyň ilkinji gününi belleýär we bahar deňzine deň gelýär (köplenç 20-nji ýa-da 21-nji mart). Dünýewi dynç alyş bolsa-da, köpler onuň köküniň 3000 ýyl mundan ozal dörän we hristiançylygyň we yslamyň öňden gelýän dünýädäki iň gadymy monoteist dinleriň biri bolan Zaratuştraçylyk dininden gözbaş alýandygyna ynanýarlar. Musulmanlaryň ýedinji asyrda Pars şäherini basyp almagy Zaratuştraçylyk dininiň haýal ýok edilendigini gördi, ýöne onuň esaslary, şol sanda tebigatyň dört elementine çuňňur hormat goýulmagy dowam etdirildi we millionlarça adam tarapyndan bellenilýän bu umumy baýramçylyga esas boldy. esasan musulman sebiti.
Nowruzyň ýörelgeleri birmeňzeş bolsa-da, her bir ýurt özboluşly däp-dessurlaryny dokaýar we olary birneme başgaça aýdýar. 2016-njy ýylda UNESKO-nyň adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň sanawyna üç müňýyllyk re regimeim we dini üýtgemeleri başdan geçiren baýramçylygy bellemek üçin goşuldy.
Türkmenistan Nowruz — Baýram baýramyny belleýär
Ýurdumyz adatça Nowruz Baýramynyň gadymy baýramyny, Nowruz jülgesiniň döredilen ýurdunyň ähli gatlaklarynda bolup geçýän aýratyn dabaralar bilen belleýär, dostluk we myhmansöýerlik däpleriniň nyşany hökmünde “Türkmeniň ak öýi” binasy guruldy. Türkmenler we Dostluk ýadygärligi guruldy. Bu ýerde uly dynç alyş atmosferasy höküm sürýär, howlular, güller bilen bezelen beýik swingler, çalt ussahanalar we söwda meýdançalary oturdyldy — ajaýyp şäher. Halk oýunlarynda we güýmenjelerde şowhunly süri sürüler, nahar bişirilýän tagamlaryň ysy bilen doldurylýar, dutaryň sesi eşidilýär, şatlykly sesler we gülki eşidilýär. Allurduň ähli sebitlerine wekilçilik edýän köşkler merkezi ýoluň ugrundaky pawilýonlar we sahna platformalary bilen hatara düzüldi, gap-gaçlar, miweler we çilim çekýän gazanlar bilen jadyly saçak stoluny açdy. Uly gazanda Nowruzyň esasy däp-dessury bolan tohum bişirilýär. Kulinar ussalary, köne reseptleri bilýänler myhmanlaryň soraglaryna jogap bermäge, milli aşhananyň adaty tagamlaryny bişirmegiň syrlaryny paýlaşmaga begenýärler.
Haly bilen örtülen münberde adamzadyň ajaýyp ýarysynyň wekilleri gyzyň “akyl” ýygyndysyny görkezýärler. Nowruzda köplenç şol obanyň gyzlary we aýallary toý köýnegi üçin el işlerini we gelin üçin gyzlyk almak üçin ýygnanýardylar. Bularyň hemmesine aýdym aýtmak we gülkünç degişmeler goşuldy.
Gül gülleri bilen gurşalan belent seslerden jyňňyrdaýan sesler eşidilýär. Olara uçmak, täze güýje täze güýç, arassa ýürek we ýagty pikirler bilen girmäge mümkinçilik berýän ruhy taýdan arassalamak däbi hasaplanýar.
Pälwanlaryň söweşleri — palwanlar, görkeziş sport çykyşlary we milli oýunlar: yaglyga tovusmak, duzzum we beýleki çykyşlar tomaşaçylaryň ünsüni özüne çekýär. Baýramçylyk programmasynda ýurduň sungat ussatlarynyň konserti, edebi, aýdym-saz, halk döredijiligi we etnografiki kompozisiýalary ýerine ýetirmek, şeýle hem gülkünç çykyşlar bar. Türkmen laçynlary we olaryň öý haýwanlary — ýyrtyjy guşlar, düýeler we ownuk guzular hem bu janly teatr we etnografik panoramanyň gahrymanlarydyr. Güýçli alabaýlar tarapyndan goralýan ajaýyp bahar çemenliklerinde otlaýan goýun sürüleri, adaty türkmen obasynyň daýhanlary we çarwadarlarynyň atmosferasyny doldurýar.
Agşam agşam, baýramçylyga gatnaşyjylar Nowruzy garşylaýan “Ode Şaman” ot ýakmak däbini ýerine ýetirýärler. Sevenedi gezek böküp geçiň we geçmişdäki kynçylyklardan arassalanan we täze güýje giriň …
Nowruz Baýram ýagşylygyň we ýagtylygyň baýramydy we häzirem dowam edýär.
Eýranda däp-dessuryň we medeniýetiň esasyny düzýär.
Nowruz, Eýrandaky iň uly baýramçylyk we tutuş ýurt üçin möhüm döwür. Adatça, «jaýy silkmek» manysyna getirilýän hane tekani diýilýän umumy arassalama dessury bilen başlaýar. Jaý tertipli bolansoň, Nowruzdan soňky soňky çarşenbe güni eýranlylar Zaraastriýalylaryň arassalygyň nyşany hasaplaýan elementi, Çaharshanbe Suri ýa-da «Gyzyl dynç alyş» hormatyna köçeleri we asmany ýakýarlar.
Adamlar tükeniksiz feýerwerk atýarlar, ot ýakýarlar (durmuşyň täzelenmegini alamatlandyrýar) we öňümizdäki ýyl üçin umytlary we arzuwlary bilen doldurylan asman çyralaryny goýberýärler. Täze ýyl adatça düşnüksiz gelip çykyşlaryň tüýdük çalýan keşbi Hajy Firuz tarapyndan yglan edilýär. Dazd we Isfahan ýaly şäherlerde Sadeh atly festiwal Nowruza barýan 50 gije-gündiz ot ýakýar.
Baýram nahary barada aýdylanda bolsa, ol köp. Adaty Nowruz tagamlarynda kuku sabzi (otlar bilen frittata) we sabzi polo bamahi (otlar we ak balyklar bilen tüwi tagamy) bar. Perhapsöne, belki-de, iň simwoliki däp-dessur ýarym günädir, s harpyndan başlaýan ýedi zat bilen (ýedi sany bagtly san hasaplanýar). Täzeden döremegi alamatlandyrýan sabze (gögeren mekgejöwen ýa-da bugdaý) bolup biler; saglyk üçin görüji (sarymsak); sabyr üçin serekh (sirke); gözellik üçin dogan (alma); we samanu, baýramçylygy belleýän her bir ýurtda “Nowruz” ştapel süýji bugdaý pastasy. Şeýle hem sergide altyn balyk (durmuşyň keşbi), aýna, şem we mukaddes kitap görkezilýär.
Azerbaýjanlylar üçin bu ýangyn geçmişine hormat.
Azerbaýjanyň Zaratuştraçylyk geçmişini ýatladýanlar, ybadathanalar bolsun, depeleri ýaksyn ýa-da ýalynly binalar bolsun, ýurduň hemme ýerinde bar. Nowruz bu ýerde Sowet dolandyryşy astynda basylyp ýatyrylan-da bolsa, maşgalalar gizlinlikde bellemegi dowam etdirdiler we bu gün Azerbaýjan senenamasyndaky iň şatlykly senedir.
Bu döwürde maşgalalar baklawa, shekerbura we goghal (degişlilikde ýyldyzlary, aýy we Güni aňladýar) ýaly adaty çörek bişirmek üçin ýygnanýarlar, şeýle hem plow ýaly ýakymly ştapel (safran bilen ýakymly et we tüwi). .), dolma (guzy, tüwi we otlar bilen doldurylan üzüm ýapraklary) we hoşboý ysly mangal.
Eýranda bolşy ýaly, tohumyň töwereginde jemlenen ýedi zadyň (gyzyl lenta bilen daňylan bugdaý baldaklary) bar. Baýram bu ýerde, esasanam, gizlenmezden ozal şlýapalaryny goňşularyň gapysyna zyňýan we süýjülerden we şokoladdan doly şlýapa dolanyp gelmegi umyt edýän çagalar tarapyndan gowy görülýär.
Ýurtda däp bolan aýdymlary we tanslary, tigrtroply gezelençleri we gyş bilen ýazyň arasyndaky göreşi ýerine ýetirýän gülkünç keşpler Kesel we Kosa ýaly köçe festiwallary geçirilýär. Şunuň ýaly iň uly festiwal ýurduň paýtagty Bakuwda geçirilýär. Azerbaýjanyň beýleki däplerine ýumurtga boýamak degişlidir; gykylykly oduň üstünden bökmek; gyzlaryň durmuşa çykjakdygyny ýa-da haçan boljakdygyny çaklamak üçin jadygöýlik; we garyndaşlaryň mazarlaryna zyýarat etmek.
Owganystan Döwletinde Nowruz baýramyň ruhy mekany hasaplanýar.
Owganystan köplenç Täze ýyly goňşulary ýaly belleýär. Esasan ýurduň demirgazygynda, esasanam Nowrozyň ruhy öýi hasaplanýan Balh welaýatynda bellenilýär. Bu jedelli bolsa-da, Zaratuştraçylygy esaslandyran gadymy eýranly pygamber Zoroasteriň dünýäniň iň gadymy şäherlerinden biri bolan Balhda ýaşap, wagyz edendigi aýdylýar.
1990-njy ýyllarda «Talyban» re regimeimi tarapyndan Newroz gadagan edilipdi, ony butparaz baýram hasaplaýardy, ýöne köp maşgalalar henizem bu baýramçylygy bellediler. Şu günler müňlerçe owganly Guli Surk festiwalyna gatnaşmak üçin Balh welaýatynyň Mazar-i-Şerif şäherine tarap ugraýar; Nawrozyň esasy wakasy, ýaşyl düzlüklere gyzyl çigildemler bilen doldurylan ýylyň ilkinji 40 gününi bellemekdir.
Owganystanyň milli sporty bolan Buzkaşi, Nowroz döwründe meşhur. Ol polo bilen birneme meňzeýär, ýöne çapyksuwarlar topuň ýerine çüýrän, öli geçini dolandyrýarlar. Owganystanyň Navroz baýramçylygynda kolçe-novrozi (tüwi uny bilen bişirilen gutapjyklar), sabzi çorbasy (tüwi bilen ysmanak we guzy köri) we ýedi sany guradylan miwäniň we hozuň miweli salatyny hawa mewa tapmaga garaşyň. sirop.
Orta Aziýanyň hemme ýerinde çarwa däp-dessurlary bar.
Navruz bäş «stansiýanyň» hemmesinde bellenilýär; Gazagystan, Täjigistan, Türkmenistan, Gyrgyzystan we Özbegistan. Sebitdäki däp-dessurlar meňzeş aýratynlyklara eýe (bol iýmit, maşgala ýygnanyşygy, reňkli köçe festiwallary we çarwa sportlary), ýurtdan-ýurda, käte hatda şäherden-de üýtgäp bilýärler.
Gazagystanda «Nowryz», dastarhanyň (nahar saçagy) hödürlenýän çukurlaryň (adaty çarwa öýleriniň) gurluşygy bilen tapawutlanýar; Sevenedi maddadan ýasalan ýürek çorbasy Nauryz koje hemişe diýen ýaly stoluň üstünde. Gyrgyzystanda, Nowruzyň öňüsyrasynda, saglygyň nyşany bolan öýe suwly ullakan gämiler getirilýär. Göreş, at çapyşygy we tagta oýunlary ýaly adaty sportlar bu sebitde baýramçylyk barada aýdylanda adaty bir zat.
Kürtler üçin şahsyýetiň we erkinligiň nyşanydyr.
Nowruz, Yrakdaky, Türkiýedäki we Siriýadaky 30 million kürt jemgyýetiniň arasynda, şeýle hem Eýranyň etnik kürt ilatynyň arasynda bellenilýär. Umumy baýramçylyklardan başga-da, bu kürt mifiniň baýramçylygydyr: erbet şa Zuhany ýeňen we Nowruzyň öňüsyrasynda halkyny azat eden Kava atly demirçi. Şeýlelik bilen, baýramçylyk diňe bir täze ýylyň başlanmagyny däl, eýsem dünýädäki iň uly raýatsyz adamlar topary bolan kürt halkynyň erkinligini hem alamatlandyrýar.
Dünýäniň beýleki ýerlerinde
Musulmanlar ýedinji asyry basyp alandan soň, pars zoroastrlarynyň köpüsi Hindistana gaçdy. Häzirki wagtda olaryň nesilleri Parslar henizem zoroastr dinine uýýarlar we Nowrozy belleýärler. Bu dabarany ýada salýan beýleki azlyklaryň arasynda Hytaýdaky türk uýgurlary we Russiýanyň günortasyndaky Lezgins we tatarlar, şeýle hem Balkan, Mongoliýa, Päkistan we Bangladeşdäki käbir azlyklar bar. Dünýädäki diasporalar hem köp sanly eýran-amerikan ilatynyň kömegi bilen ABŞ-nyň şäherlerinde bolup geçýän giňişleýin dabaralary geçirýärler.
Başgada okaň:
