Italiýa hakda gyzykly maglumatlar

Italiýa baradaky gyzykly maglumatlar, bu owadan ýurt bilen italýanlaryň atlandyryşy ýaly Bel Paese dürli tarapdan tanyşmaga mümkinçilik berýär. Bu ajaýyp ýer, döredijilik üçin döredilen ýaly, dünýä belli beýik arhitektorlary, suratkeşleri we heýkeltaraşlary, režissýorlary, aktýorlary, aýdymçylary we kompozitorlary, ýazyjylary we oýlap tapyjylary bar. Italiýa dolce vita we amore, pizza, spagetti / makaron we çakyr, kapuçino we jelato, haute couture we mafia, gün we deňiz, şadyýan, myhmansöýer we dynçsyz italýanlardan ybaratdyr.

Italiýa hakda 20 sany gyzykly faktlar

1. Italiýa Apennini we Balkan ýarym adasynyň kiçi bölegini, Padan düzlügini we Alp daglarynyň günorta eňňitlerini, Günbatar Ýewropanyň iň beýik we iň uzyn dag gerişlerini eýeleýär. Ol birnäçe adany öz içine alýar, olaryň iň ulusy Sisiliýanyň we Sardiniýanyň garaşsyz sebitleridir. Italiýanyň serhetleri iki sany garaşsyz anklaw ştaty San Marino we Watikan bilen gurşalandyr, ikinjisi Rimiň içinde ýerleşýär we şäherde 13 sany daşarky ýer we Castel Gandolfo (Papanyň tomusky rezidensiýasy) bar.

2. Italiýa bäş deňiz bilen ýuwulýar — Ligurian, Tirheniýa, Ortaýer deňzi, Ion we Adriatik. Jemi uzynlygy 7,6 müň km bolan kenar ýakasy beýik ökjeli we aýlawly owadan aýakgabyň görnüşini emele getirýär, onuň uzynlygy 1,9 müň km bolan gury ýer araçägi dyzyň üstünden sütük goşýar. Ýurduň deňiz we köl kenarlarynyň 40% -den gowragy arassaçylyk we amatly infrastruktura üçin Mawy Baýdak halkara baýragy bilen sylaglanýar. Bu plýaacheslaryň köpüsi Liguriýadaky Italiýa Rivieranyň kenarynda.

3. Italiýa ýylda 60 milliondan gowrak syýahatçy bilen dünýäde iň köp syýahat edilýän bäş ýurduň biridir. Iň meşhur ýerler Rim, Wenesiýa, Milan, Florensiýa we Adriatik kenaryndaky iň uly italýan şypahanasy — Riminidir. Baky şäher syýahatçylaryň ýarysyna golaýyny (günde takmynan 80 müň adam) düzýär we 150 000 ilaty bolan Rimini esasan suwa düşmek möwsüminde 7,5 million myhman kabul edýär. Italiýanyň ilkinji syýahatçylyk gollanmasy XII asyryň zyýaratçylary üçin golýazma hasaplanýar. Ýagny ol şeýle atlandyrylýar:»Rim şäheriniň täsinlikleri.»

4. Italiýada ýer titremesi köp bolýar, şonuň üçin çagalara ýer titremesi bolanda näme etmelidigini mekdepden öwredýärler. Bu ýerde 50 töweregi esasy işjeň we ýitip barýan wulkanlar bar. Olaryň üçüsi işjeň — Sisiliýadaky Etna, şol bir atdaky wulkan adasyndaky Stromboli we Naplesden 15 km uzaklykda ýerleşýän Wesuwiýus. Ikinjisi 79-njy ýylda Stabiýada gadymy Pompeii, Gerkulanum, Oplontis we patrik villalarynyň weýran bolmagyna sebäp boldy. Bu waka gadymy rim ýazyjysy Plini we Youngeriň ýazgylarynda agzalyp geçilýär, ýöne XVIII asyrda gazuw-agtaryş işleri başlamazdan ozal bu rowaýat hasaplanýardy.

5. Italiýa çar döwründen bäri tanalýan ýylylyk çeşmeleri bilen meşhurdyr. Saglyk bejergisini, hususy howuzlary we diňe ýerli ilata mälim burçlary hödürleýän ähli dynç alyş ýerleri bardyr. Italýanlar diňe salkyn möwsümde hammamlara baryp görýärler we tomusda bu ýere gelmek dälilik hasaplanýar. Şeýle hem Italiýada ýurduň ähli sebitlerinde diýen ýaly bar bolan lykia kurortlarynda, hatda günortadaky Kalabriýada we Sisiliýada dynç alyp bilersiňiz diýip jahankeşdeler aýdýarlar.

6. “Ähli ýollar Rime eltýär” diýen meşhur sözüň hakyky esaslary bar, sebäbi gadymy rimliler tarapyndan döredilen ýol ulgamy Baky şäheri köp ilatly ýerler we koloniýalar bilen baglanyşdyrýardy. Goşunlaryň, harytlaryň we adamlaryň hereketi üçin düýpli gurlan ýollar ulanyldy, olaryň ýanynda monumental mazarlar we ýadygärlikler guruldy. Iň ähmiýetli — Rimi ýarym adanyň dabany bilen baglanyşdyrýan uzynlygy 540 km bolan “Appian Way” IV-II-nji asyrlarda gurlupdyr. Miladydan öňki Arabalaryň yzlary bolan aýry-aýry bölümleri şu güne çenli saklanyp galypdyr.

7. 1861-nji ýylda Risorgimento başlamazdan ozal Italiýa birnäçe bölekleýin sebitlerden ybaratdy, olaryň käbiri daşary ýurtlular tarapyndan dolandyrylýardy. Italiýanyň bitewi Patyşalygynyň soňky emele gelmegi 1870-nji ýylda Rim italýan goşunlary tarapyndan Rim basyp alnandan soň bolup geçdi. Baky şäher ilki bilen paýtagty hökmünde ykrar edildi, emma meýilnamalar diňe 1871-nji ýylyň başynda amala aşyrylmalydy. Ondan öň, Turin we Florensiýa paýtagtlara baryp görmegi başardylar. Patyşalyk 75 ýyl dowam etdi we 1946-njy ýylda raýatlaryň köpüsi respublikanyň ses bermeginde geçirilen referendumdan soň ýatyryldy.

Florensiýa gezelenç

8. Wiktor Emmanuel II 1861-nji ýylda Italiýanyň ilkinji şasy bolupdy. 1878-nji ýylda aradan çykdy we Panteonda jaýlandy. Italýanlar oňa «milletiň atasy» diýýärdiler, köp şäheriň esasy köçelerinde onuň ady bar we patyşanyň heýkelleri merkezi meýdançalaryny bezeýär. Munuň bilen baglanyşykly iň meşhur ýerler Rimdäki Witoriano we Wiktor Emmanuel II-iň galereýasydyr. Milan Italiýanyň soňky şasy Umberto II, 1946-njy ýylda bir aýdan gowrak wagt bäri kakasy wezipesinden aýrylandan soň ýurdy dolandyrdy we ýurtdan çykaryldy. Ol Italiýanyň tagtyna dalaşgärleri galdyryp, 1983-nji ýylda Genewada(Žanewada) aradan çykdy.

9. Latyn gadymy rimlileriň mirasydyr. Onda köp mukdarda eser ýazylypdyr, köpden bäri halkara bilim dili hasaplanýar we henizem lukmançylyk we ylmy taýdan ulanylýar. Şeýle-de bolsa, Italiýada ýagdaý has çylşyrymly. Onuň çylşyrymly taryhy köp sanly şiweleriň we hatda dilleriň ösmegine täsir edipdir. XIX asyrda ýurt birleşdirilenden soň hem ýekeje italýan dili kabul edildi, uly şäherleriň daşyndaky ýerli ilat dialektleri ulanmagyny dowam etdirýär. Goňşy obalaryň ýaşaýjylary köplenç biri-birine düşünmekde kynçylyk çekýärler, ýöne adamlaryň gürleýşi bilen kimiň niredendigini aňsatlyk bilen kesgitläp bilýärler.

10. ÝUNESKO-nyň sanawynda Hytaý ýaly Italiýa, Bütindünýä mirasynyň sanawlarynyň sany boýunça 1-nji ýerde durýar. Ine, olaryň 55-si we ýene 40-sy nobatda dur. 20-den gowrak jisim adam zehininiň ajaýyp eserlerine degişlidir, olaryň 5-si iň möhüm tebigy gözel ýerlere degişlidir, şolaryň biri hem — Dolomitler gözelligiň hadysasy hökmünde ykrar edilýär. Wal Kamonikanyň Petroglifleri ilkinji bolup 1979-njy ýylda, soňra Rim, Florensiýa, San Gimignano, Siena, Pienza, Naples we Urbino ýaly taryhy merkezlere girizildi. Sanawda Verona, Ferrara we Mantua, Wenesiýa adasy, trulli Alberobello, Sassi di Matera we beýlekiler bar.

11. Birnäçe binagärlik we çeperçilik ugurlary Italiýa bilen baglanyşyklydyr. Etruskan we grek görnüşlerine esaslanan gadymy rim arhitektorlary öz ajaýyplygyny we güýjüni haýran galdyryp, öz stilini ösdüripdirler. Şol döwrüň iň täsir galdyryjy binalary Kolosseý, Diokletian we Karakalla wannalarydy. Köşkler we bazilikalar Romano-Wizantiýa stilinde gurlupdyr, Romanesk stili Ýewropada agdyklyk edipdir. Az salymdan Italiýa Galkynyş zamanasynyň mekany boldy, Mannerizmiň doglan ýeri bolsa Barok, Art Nouveau hasaplanýar.

12. Italýanlar birnäçe möhüm açyşlara we oýlap tapyşlara eýedirler. Tehniki pikirleri dörediji Leonardo da Winçi, eksperimental fizikany esaslandyryjy Galileo Galilei boldy. Pianino (italýan dilinde pianoforte) Bartolomeo Kristofori, telefon Antonio Meuçi tarapyndan oýlanyp tapyldy we radiotelegrafiýanyň başlangyjy ilkinji simsiz signal ibermegi başaran Guglielmo Markoni tarapyndan goýuldy. Içki ýangyç hereketlendirijisini döredijiler Tuskans Eugenio Barsanti we Felis Matteucci, elektrik batareýalarynyň öňbaşçysy — galvaniki öýjük — Komo şäheriniň ýaşaýjysy Alessandro Wolta tarapyndan döredildi.

13. Hristiançylygyň Ýewropada ýaýramagy Rimden başlandy. Ybadathana däplerine görä, b.e öň I-nji asyrda Isanyň şägirtleri wagyz etdiler we bu ýerde jezalandyryldy — St. Petrus we Pawlus. IV asyryň başynda Imperator Konstantin I hristiançylygy kanunlaşdyrdy, şeýlelik bilen imanlylaryň butparazlar tarapyndan ganly yzarlanmagyny bes etdi. Rim imperiýasynyň täze dini 380-nji ýylda döwlet derejesine göterildi. Italiýada birnäçe katolik buýrugy döredildi — fransiskisler we olaryň «aýal şahasy» Klarissin, Iezitler, Awgustinler, Benediktinler, Oratorlar, Ursulinler we başgalar.

14. 15-nji awgustda italýanlar Ferragostony belleýärler. Bir tarapdan, bu katolikleriň Merýemiň kabul edilmeginiň senesi, beýleki tarapdan, esasy tomusky oba hojalygynyň işiniň gutarmagy, üçünji tarapdan köpçülikleýin dynç alyşlaryň başlanýan senesi. Iki hepde bäri adamlar deňizde ýa-da daglarda dynç almaga howlukýarlar, şäherleri jahankeşdelere galdyrýarlar. Bu günler zawodlar, köp dükan, kafe we ​​hatda käbir buthanalar hem ýapyk. Ýaňy-ýakynda, dynç alyşa gidip bilmeýänler azyk önümlerini ýygnap, tanyşlaryň gözüni tötänleýin almazlyk we özlerini ýitiren ýaly täsir galdyrmazlyk üçin öýlerde gizlendi.

Amalfiýa gezelenç

15. Italiýanyň milli önümi makaron. Makaronyň ägirt uly görnüşi we köp sanly ady bardyr. Makaronyň her görnüşi belli bir sous bilen taýýarlanýar we ikinjisi «makaron» görnüşine laýyk gelmeýän bolsa, italýanlar «aşpezi» nadan hasap edýärler we tagamyny ýygnananlara hormatsyzlygyň alamaty hökmünde kabul edip bilerler. Düzgün bolşy ýaly, ýerli ýaşaýjylar azyk önümlerini “häzirlikçe” görnüşinde taýýarlaýarlar we ertire goýmaýarlar. Elbetde kadadan çykmalar bar, ýöne olar seýrek.

16. Bir italýan üçin kofe bäsdeşlikden daşda. Günde birnäçe gezek serhoş bolýarlar we lukman ilki bilen olardan nämäniň sebäbine garamazdan adatça näçe käse kofe içýändigini soraýar. Irden köp adam barlara baryp, köp süýtli köpükli we täze konditer önümleri bilen kapuçino zakaz edýärler, köplenç uzak saklamazlyk üçin ony hasapda içýärler. Italiýada «togtadylan» kofeni goýmak, ýagny mätäç birine bir käse içgi tölemek däbi bar. Her öýde 1933-nji ýylda Alfonso Bialetti tarapyndan patentlenen dürli ululykdaky Moka geýzer kofe öndürijileri bar.

17. Dünýä belli awtoulag markalary Italiýada öndürilýär — Alfa Romeo, Lamborghini, Ferrari, Maserati, meşhur Fiat, Iveco we Lancia. Italiýaly awtoulag skuter Vespa dünýäde ilkinji üstünlikli skuter boldy we derrew meşhurlyk gazandy. Italýan markalary egin-eşik, aýakgap, esbaplar we kaşaň harytlar ýurduň çäklerinden has uzakda tanalýar we polisiýa işgärleri üçin eşikler meşhur italýan moda dizaýnerleri tarapyndan döredilýär. Italýanlaryň köpüsi deňeşdirip bolmajak modaçy. Öýden çykmazdan ozal aýnanyň öňünde uzak wagtlap aýlanýarlar.

18. «Jins» sözüniň gelip çykyşy Genoa şäheriniň toponimi (italýança — Jenowa) bilen baglanyşykly. XVII asyrdan bäri bölekleýin maglumatlar bar. Dokma fabriklerinden dykyz diagonally dokalýan arzan pagta mata Angliýa getirildi, ol matadan bolsa jalbar tikildi. Mundan başga-da, Genoa Nimes şäheriniň fransuz dokmaçylaryna indigo boýagy berdi, olar dokalan egrem — «denim» öndürdiler. Beýleki bir wersiýada amerikan kowboýlaryndan we altyn gazýanlardan öň, genos deňizçileriniň “Genler” güýçli kanwas balagyny geýendigi aýdylýar.

Genowa gezelenç

19. Protokip Pinokkio Pinokkio, Karlo Kollodiniň Italiýanyň sosna sosnasyndan oýulan agaç gurjak hakda ýazan ertekisiniň baş gahrymanydyr. Italiýada şeýle bir meşhur welin, onuň şanyna ýadygärlikler guruldy, ýazyjynyň ejesiniň watanynda — Kollodide Pinokkio seýilgähi açyldy we Italiýada we daşary ýurtlarda ajaýyp dükanlary bolan Bartoluçi markasy mowzuga bagyşlandy. «Pinokkio we onuň dostlary.» Gahryman Karlo Kollodiniň öz prototipi — aýaklary, gollary we burunlary agaç protezler bilen çalşylan hakyky maýyp Pinokkio Sançes bar diýlip çaklanylýar.

20. Milanly Castello Sforzeskonyň diňleriniň görnüşi we diwarlaryny «Kepderi» görnüşinde täçleýän batalýonlar italýan binagärleri tarapyndan Moskwa Kremliniň gurluşygyny wagtynda nusga aldylar. XV-XVI asyrlarda Italiýaly arhitektorlaryň tutuş galaktikasy Fryazins Russiýada işlediler — olar Petrow, Alewis, Antons, Iwan, Mark we ş.m. Aslynda olaryň familiýalary düýbünden başga, hemmesi hatda garyndaş hem däldiler. Asly rimlilerden bolan günorta ýewropalylary Russiýada atlandyrmak adat bolşy ýaly, «Frýazin» lakamyny aldylar we şonuň üçin taryha girdiler.

Goşmaça okaň : Italiýa barada 20 sany gyzykly maglumatlar