«SANLY YKDYSADYÝET» barada düşünje.
Sanly ykdysadyýet(Digital Economy) bu — sanly we elektron tehnologiýalaryna gönükdirilen ykdysady işjeňlikdir. Bu elektron telekeçiligi we söwdany, şeýle hem öndürýän harytlaryny we hyzmatlaryny öz içine alýar. Aslynda, bu kesgitleme internetde bolup geçýän we sanly aragatnaşyk tehnologiýalaryny ulanýan ähli işewürlik, medeni, ykdysady we sosial amallary öz içine alýar.
Bu adalga ilkinji gezek 1995-nji ýylda ýazyjy Don Tapskott tarapyndan “Sifrleýin ykdysadyýet: wada we howply ulgamlaýyn intellekt döwründe” ulanyldy. Soňky 15 ýylda internet ykdysadyýetiniň ösüşi aýratyn göze ildi. Sanly platformalarda ägirt uly ösüş boldy. Sarp edijiler Facebook, Twitter, Instagram ýa-da YouTube-da görýän zatlaryna has köp täsir edýärler. Internet, saglygy goraýyş, bilim we bank ýaly çalşyp bolmajak gurluşlary goşmak bilen adam durmuşynyň ähli ugurlaryna birleşdirildi.
22-nji ýanwarda geçirilen Hökümet mejlisinde Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasary B.Öwezow Prezident Gurbanguly Berdimuhamedowdan Türkmenistanda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň 2021-2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasyny hem-de ony amala aşyrmak boýunça ýerine ýetirilmeli çäreleriň meýilnamasyny taýýarlamaga rugsat almak meselesi barada hasabat berdi.
“Türkmenistanda 2019-2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna” laýyklykda, täze Maksatnamanyň kabul edilmegi “Elektron hökümeti” ulgamyny döretmek boýunça ýerine ýetirilmeli wezipeleri kesgitlemegi, sanly bilim we sanly lukmançylyk ulgamyny kämilleşdirmegi, bu ugurlarda hünärmenleri taýýarlamagy, şeýle hem döwlet hyzmatlar portalyna sanly hyzmatlary tapgyrlaýyn ýerleşdirmegi göz öňünde tutýar.
Başga sözler bilen aýdylanda, sanly ykdysadyýet onlaýn hyzmatlary, elektron tölegleri, elektron söwdany, köpçülikleýin pul ýygnamagy we başgalary öz içine alýan sanly kompýuter tehnologiýalarynyň ösüşi bilen gönüden-göni baglanyşykly işdir. Adatça sanly ykdysadyýetiň esasy elementleri diýilýär:
- elektron söwda,
- Internet bank we elektron tölegleri,
- onlaýn mahabat we onlaýn oýunlar.
Sanly ykdysadyýet sanly önümçilikdir. Häzirki wagtda dünýä ilatynyň ýarysyna golaýy gündelik durmuşynda bilim we işewürlik üçin interneti ulanýar. Wirtual söwdanyň mukdary söwda gatnaşyklarynyň adaty görnüşlerinden ýokary bolar.
Wirtual durmuş täze önümleriň öndürilýän we iň ýagşy pikirleriň durmuşa geçirilýän pudagydyr. Täze oýlanyp tapyşlary barlamak has elýeterli we has çaltlaşdy. Emulýasiýa täze önümleriň oňat we zyýanly taraplaryny az bahadan kesgitlemäge mümkinçilik berýär. Hünärmenleriň pikiriçe, elektron ykdysadyýet adaty iş proseslerini we ykdysady gatnaşyklary düýpgöter üýtgeder.
Sanly ykdysadyýet nähili işleýär?
Sanly ykdysadyýet, önümçiligiň esasy faktorlarynyň sanly görnüşde hödürlenýän maglumatlary bolup, olary gaýtadan işlemek we köp mukdarda ulanmak, şol bir wagtyň özünde döredilen mahaly derrew adaty dolandyryş görnüşleri bilen deňeşdirilende ep-esli derejede mümkinçilik berýär. Önümçiligiň, tehnologiýalaryň, enjamlaryň, harytlaryň we hyzmatlaryň saklanylyşy, satuwy, eltilmegi we sarp edilişiniň netijeliligini, hilini we öndürijiligini ýokarlandyrmak.
Sanly ykdysadyýetiň mysaly, internet arkaly amala aşyrylýan islendik ykdysady işjeňlikdir. Işlerini onlaýn ýa-da bölekleýin göçürmek isleýän islendik kompaniýa sanly diýlip bilner. Kärhanada iş dolandyrmak, gözegçilik we seljermek, hyzmatlary bermek ýa-da harytlary eltmek, logistika we elektron tehnologiýalary bilen marketing ýaly möhüm taraplary bar bolsa, şunuň ýaly kompaniýa elektron ykdysadyýeti emele getirýänleriň hataryna girip biler.
Sanly ykdysadyýetiň peýdalary
Sanly ykdysadyýet, ýagny täze mümkinçilikleriň döremegi, elbetde, adam durmuşyna oňyn täsir edýär.
Sanly tehnologiýalaryň ösmegi netijesinde sarp ediji zerur hyzmatlary has çalt alyp biler, arzan bahadan onlaýn dükanlarda önüm satyn alyp pul tygşytlap biler. Şeýlelik bilen, kitabyň elektron görnüşi çap edilen kärdeşinden birnäçe esse arzan bolar; internetde lomaý satyn almakda, beýleki sarp edijiler bilen gepleşik geçirip, oflayn söwda nokatlarynda satyn almakdan has köp tygşytlap bilersiňiz. Galyberse-de, sarp ediji hatda onlaýn işe başlap, öýleriniň rahatlygyndan telekeçi bolup biler.
// Başgada okaň:
